Meksika, Guatemala ve Honduras, Orta Amerika’nın köklü inançlarını sürdüren, kültürler yumağı olan üç ilginç ülkesi. Yol boyunca bu bambaşka diyarları keşfetmenin heyecanını duydum. Uzun geçmişleri olan bu ülkelerin tarihlerine kitaplardan ya da fotoğraflardan değil de yerinden şahit olmak; her seferinde bir sonraki gezi mekanını görmek ve bilgilenmek için sabırsızlandırdı beni.
Yazı: Saime ÖZMEKİK
MEKSİKA
Meksika devletinde Maya, Aztek, Toltek, Kızılderililer ve Körfez bölgesi halkları gibi eski uygarlıklara ait tarihi kalıntılar var. Beni en çok etkileyen hala yaşanmakta olan Maya kültürü ve uygarlığı oldu. Bunun yanı sıra Aztekler’in Ay ve Güneş piramidinin de hala etkinliğini sürdürdüğüne şahit oldum. Mexico City, Teotihucan adıyla Aztek İmparatorluğu’nun başkenti olan ve onların kültür mirasını yansıtan bir kent. Rivayete göre en başta karanlık ve sessizlik varken, tanrılar hep birlikte bir şenlik ateşi yakmış, güneşin ve ayın yaratılması için iki tanrıyı kurban seçmiş. Bu iki tanrı ateşe atlamışlar ama güneş ve ay dönmeye başlamayınca tüm tanrılar kendilerini feda ederek hep birlikte ateşe atlamış. Böylece güneş ve ay dönmeye başlamış. Güneş piramidinde, saat 12.00’de güneş piramidin ucuna geliyor. Ay piramidinde ise ay yavaş yavaş yükselip dolunay olduğunda piramidin ucuna geliyor, küçülmeye başladığında aşağıya doğru iniyor. Halk dolunayda piramidin olduğu meydana toplanıyor, sırt üstü yatıp ayı ve piramidi seyrediyor. Bunu dinleyince hemen içimde müthiş bir istek uyandı; ben de halkla yere uzanıp dolunayın bu halini görmeliydim. Gece buraya gelmemizin mümkün olmadığını ve dolunayı beklemek için zamanımızın kalmadığını öğrendiğimde çok üzüldüm. Otobüsle dönerken gözlerimi kapattım ve hayalimde sırt üstü uzanıp insanlarla birlikte dolunayı seyrettim, müthiş bir manzarayla büyülendim.
BIR KILISE IKI INANÇ
San Cristobal De La Casasta kentinin ünlü San Juan Chamula Maya köyünde Tzotzil yerlileri yaşıyor. Burada çok ilginç ve dünyada tek olmasıyla ünlü San Juan Chamula kilisesini gezme şansı buldum. Bu geziye başlamadan önce en çok merak ettiğim, her anını beynime kaydetmek istediğim bu kiliseyi tek kılan hem Katolik dininin hem de Maya geleneklerinin ve inancının bir arada yerine getirilmesi. İspanyollar Maya topraklarına saldırdıklarında onları Katolik olmaya zorlamışlar. Hatta o kadar zorlamışlar ki İspanya’dan halkı Katolik yapmaları için getirilen rahiplerin bir kısmı bu zulme dayanamayıp dağlara kaçıp orada yaşamayı seçmişler. Halk onlara yiyecek götürerek bakımlarını sağlamış. Halk Maya inancından vazgeçmemiş ve bu uğurda çok can kaybı verilmiş. Maya geleneklerinden vazgeçmemek için Katolik dininin gereklerini yerine getirmeyi kabul etmişler. Örneğin İsa’nın heykelinin önüne Maya kültürlerinin ifadesi olarak taze binlerce çiçek koymuşlar. Katolik olarak günah çıkarmışlar ancak içlerindeki kötü ruhları çıkarmak için Maya inançlarını yerine getirmeye de devam ediyorlar. Kolalı içecekler içip geğiriyorlar ve adak horozların boynunu kırıyorlar. Kiliseye girerken Maya kıyafetli insanların yere oturup yanan yüzlerce mumun önünde, rahip olmaksızın kendi kendilerine ayin yapmalarını izlemek gezimizin en çarpıcı ritüeliydi. Kilisede iki inanca ait farklı objeler, bu iki inancın karma olarak uygulandığını gösteren işaretlerdi. Kilisenin tavanındaki örtüler, yerde bezeli çam yaprakları sadece bu kilisede vardı. Her zaman açık olan kilise daima çok kalabalıktı. Özellikle pazar günü ayinleri çok kalabalık oluyor.
GUATEMALA
Bu ülkede diğer bölgelerden farklı gelenek ve kültürlerle karşılaştık. Orta vadi kısmında Maya geleneklerine göre yaşayan yerlilerin aksine eğitimli olan Guatemalılar daha çok Avrupalı veya Amerikalı giyim tarzını benimsemişlerdi. Boyunlarına taktıkları haç kolyeler, yeni neslin Maya geleneğinden uzaklaşmak eğiliminde olduğunu gösteriyordu. Her köyün farklı bir Maya dili konuşmasının aksine İspanyolca konuşuyorlardı. Guatemala’nın çok çeşitli hayvanları ve bitkilerle bezeli ormanları, gölleri ve nehirlerinden bahsetmemek, harika doğası ve doğal bitkileri olan bu ülkeye haksızlık olur. Çok iri ve rengarenk papağanları, ulu ağaçların en yüksek dallarında trapezcilere esin kaynağı olabilecek irili ufaklı maymunları izlemek en eğlendiğim ve unutamayacağım sahnelerdi. Doğallığı bozulmasın diye sadece kendi tohumunu kullanması, tohumun ülke dışına çıkışına izin vermemesi ve GDO’nun bu ülkede hiç kullanılmaması bana kalırsa bu ülkenin vurgulanması gereken en üstün özellikleri. Binlerce farklı kuş çeşidinin hala korunması, insan ve hayvanların gözlemlenebilen derecede sağlıklı yaşamaları ve fakir ülke olmasına rağmen ölüm yaşının ortalama 70’e yakın olması mutluluk verici. Bana çok ilginç gelen başka yönü ise sürekli sıcak olması sebebiyle bu ülke insanının mevsim isimlerini tanımamaları ve yağmurlu ya da kurak ifadeleri dışında mevsim adları kullanmamaları oldu. Örneğin kış mevsimi bu bölgede yaşanmadığı için bölge insanının kelime dağarcığında yer almıyor.
HONDURAS
Maya medeniyetinin güney merkezi olan Copan, dünya miras listesinde yer alıyor. Honduras’ın Guatemala sınırındaki Copan vilayetinde yer alan eski bir Maya kenti olan Copan’a en başında girmemeyi düşündüm. Girdikten sonra ise mutlaka görülmesi ve kaçırılmaması gereken bir müze olduğunu fark ettim. Antik Maya çalışmalarıyla ünlü olan Copan’da insan, tanrı, yarı tanrı ve kral heykellerinin olduğu Copan Maya Heykel Müzesi’nin varlığı bu şehri diğer gezdiğimiz şehirlerden ayıran en önemli özellikti. Bu müzede Maya geleneklerindeki adak törenlerini ve özellikle insanların kurban edilişini simgeleyen heykeller vardı. Buna en iyi örnek de bereketli bir yıl geçirmek ve iyi ürün alabilmek için kendi organlarından bazılarını kesip, kanını akıtan bir yarıtanrının kurban ediliş heykeliydi. Bu kültüre göre bu eylem acı seviyesini arttırdığından daha iyi ürün alınacağının bir garantisi gibi görülüyor. Kurban geleneğinin altında yatan asıl amaç halkına faydalı olmak. Bazı Maya geleneklerinde genç veya hamile kadınlarının da kurban edilmesi çok önemli. Kurbanların muhafaza edilen kafataslarını ve bozulmamış iskeletlerini hayretler içerisinde gördük. Her ne kadar dehşet verici olsa da halkına faydalı olmak adına verilen kurbanlar oldukları için bir yandan içimizde derin saygı uyandırıyorlardı. Sporcularını da kurban etmekten çekinmeyen bir kültürle karşı karşıyaydık. Eski Mayalar’da top sahalarının sayısı çok fazlaymış ve top oyunu dini açıdan kutsal sayılıyormuş. Çok top oynanıyormuş ve iki takımın da kaptanı tanrılar için kurban ediliyormuş. Kurban vermek bu kültürün geleneğinde vazgeçilmez bir yere sahip. Bu ülkelerdeki Maya geleneği, kültürünün farklılığı insanda dünyadaki diğer gelenekleri ve inançları da öğrenme isteği uyandırıyor.
Pozitif Dergisi 2014/03
